Bir zamanlar havralarda yaşayanlar

İZMİR - 1492-1494 yılları arasında İspanya ve Portekiz'den sürülen Yahudiler, Osmanlı İmparatorluğu tarafından kabul edilmiş, gelenler Selanik, İstanbul ve İzmir'e yerleştirilir. 19. yüzyılda İzmir'in nüfusu, 150-200 bin iken, Yahudi nüfus 55 binlere ulaştı.

20. yüzyılın başında Karataş bölgesine yerleşen Yahudilerin büyük bir kısmı 1948'de kurulan İsrail'e göç ettiği biliniyor. Kalan Yahudi nüfusun da Alsancak bölgesine yerleştiği, esnaflık ve zanaatkarlık yaptıkları belirtiliyor. 

Eski sakin ve yeni sakin

İzmir'in Kemeraltı Çarşısı'nda bulunan Havra Sokağı, Yahudilerin bir zamanlar yaşam alanıydı. Yahudilerin ibadethanelerinin bulunmasından dolayı Havra Sokağı adı verilen bölgede şimdilerde gıda ticareti yapılıyor. 6 ibadethanenin bulunduğu sokakta, Yahudilere ait ibadethane kalıntılarının varlığı görülürken, bu varlığın tahrip edilip kullanılmaz hale getirildiği göze çarpıyor. İbadethanelerden birinin önünü park olarak kullanan sokağın şimdiki sakinleri geçmişten habersiz yaşamlarını sürdürüyor. Sokak esnafının bazıları yanı başlarındaki sinagogları görmezken, bazı esnaflar ise görünmez kılınan ibadet yerleri için öfkeleniyor. Esnaflar, Yahudilerin zaman zaman ziyaret ettiği sinagogların, İsrail-Türkiye arası ilişkilerin kötü olduğu dönemlerde açılmakta dahi zorlandığını söylüyor. 

Hüzünlü ibadethaneler

Sokakta gezerken çıkan insan seslerinin geçmişi, hafızalara dokunarak bir zamanları anımsatıp sokağın hüzünlenmesine sebep oluyor. Sokağın hüzünlü ibadethaneleri şöyle: 

Şalom Sinagogu 

Kemeraltı Havra Sokağı'nda yer alan yapı, Algaze Havrası'nın karşısında konumlanmaktadır. Yapı 1500 yıllarında yapılmıştır ve 1841 yılındaki büyük İzmir yangını havranın önünde durdurulmuştur. Yapının giriş kapısında bu olayı anlatan bir kitabe bulunmaktadır. Yapıya küçük bir bahçeden girilmektedir. İlk yapıldığı yıllarda merkezi planlı olarak inşa edilen bu yapı, daha sonraki yıllarda merkezi planı kilise tarzı planlama olan lineer plan şemasına dönüştürülmüştür

Algaze Sinagogu 

Kuzeyinde Şalom, güneybatısında Sinyora Giveret havralarının konumlandığı Algaze Havrası, 1724 yılında Algazi ailesi tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde yapı tek katlıdır. İtalyan etkisi ile 20. yüzyılda plan şeması değiştirilmemiştir, ancak kadınların ibadet ettikleri Mehizah bölümü kaldırılmıştır. Söylentiye göre genç bir haham bir kadına göz kırpmış ve bunun üzerine Hahambaşı tarafından Mehizah yıktırılmıştır. Havranın 927. sokağa bakan avlu duvarları masif ve yüksektir.

Sinyora Sinagogu 

Sinyora Giveret Havrası, Anafartalar Caddesi'ne ve 927. sokağa cephe veren parselde Havra Sokağı'nda konumlanmaktadır. Algaze ve Şalom havralarına çok yakın konumdadır. Donna Gracia Mendes tarafından 1510-1569 yılları arasında yaptırıldığı bilinen havra 1841 yangınında çok zarar görmüştür ve Yeruşalmi ailesi tarafından tekrar merkezi planlı olarak inşa edilmiştir. Yapı iki kat yüksekliğinde olup, tek bir hacimdir. Duvarları yığma taş olarak inşa edilmiştir. Çatısı ahşap kırma çatıdır. Tavanları ve zemin kaplamaları ahşaptır. Büyük bir avlusu olan Sinyora Giveret Havrası'nın avlu duvarları havranın sokaktan görülmemesi için masif ve yüksek olarak inşa edilmiştir. Havranın bahçesinde tek katlı müştemilat yapıları bulunmaktadır. Bu yapıların Bet Midaş yapıları oldukları düşünülmektedir. 

Bikur Sinagogu

Yapı İkiçeşmelik Caddesi üzerinde yer almaktadır. Bikur Holim Havrası, 1724 yılında Hollanda asıllı İzmirli bir Yahudi olan Salamon de Ciaves tarafından yaptırılmıştır. Bu tarihte yapının bitişiğinde bulunan ev ve dükkanlar gelir getirmeleri için havraya bağlanmıştır. Yapının önünde bulunan tek katlı ek yapılar havrayı İkiçeşmelik Caddesi'nden ayırmaktadır, fakat tek katlı olduklarından görünmesini engellememektedir. Yapı, 1772 yılındaki yangında yandıktan sonra Manuel de Ciaves tarafından tekrar inşa edilmiştir. Yapı günümüzde Musevi cemaati tarafından restore edilmektedir. Restorasyon çalışmaları sırasında yapının sağlam olmayan çatısı onarılmıştır. Günümüzde kullanılamayan havra, restorasyon çalışmalarının sonunda kullanıma açılacaktır. İkiçeşmelik için yapılmış olan imar planında caddenin genişletilmesi kararı uygulandığında, yapının önünde bulunan tek katlı ekler de yıkılacaktır. 

Etz Hayim Sinogogu

Bu sinagogun Bizans devrinden kalma bir sinagog olduğu söylenmektedir. Muhtelif tarihlerde vuku bulan yangınlarda defalarca yanmıştır. En son olarak 1851 tarihinde Daniel Sidi isminde bir hayırsever tarafından yeni baştan tamir ettirilmişti, İzmir'de bu sinagog "Ariva" olarak da bilinir. 

Talmut Tora Sinagogu 

Çok eski bir sinagog olup, 1838 yılında Hacez kardeşler tarafından onarılmıştır. Daha sonra muhtelif tarihlerde yeniden restore ettirilmiştir." DİHA