Türkiye’de Zazaca üzerine tartışmaların yoğunlaştığı bir süreçte M. Malmîsanij’in “Kürtçede Ses Değişimi” adlı kitabı büyük önem taşıyor. Asıl adı Mehmet Tayfun olan Mehemed Malmîsanij, uzun süre İsveç’te yaşamış olan Diyarbakır’a bağlı Piranlı bir Kürt dilbilimci. Avrupa’da İran dilleri üzerine eğitim alan Malmîsanij, dünya çapında Zazaca üzerinde en yetkin kişilerden biri olarak kabul ediliyor. Ki Malmîsanij başta Zazaca olmak üzere birçok kitap yazmıştır. Son yıllarda da Mardin Artuklu Üniversitesinin daveti üzerine burada Zazaca dersleri vermekte ve birçok konferansa katılmaktadır. Ben de Malmîsanij’den Zazaca dersleri alarak Kürtçenin lehçeleri arasındaki ilişkiyi daha iyi fark etme şansını yakalamıştım. Derslerde olduğu gibi kitapta da Malmîsanij’in Kırmancca terminolojiyi kullanmaktan yana olduğu görülebilir. Malmîsanij, “Zazaca” terminolojisinin dışardan dayatılan bir kavram olduğunu düşünüyor. Kitapta da dikkat edileceği gibi “Zazaca (Kırmancca)” şeklinde ikili kullanım görülüyor.

"Kürtçede Ses Değişimi” kitabı Türkiye’deki Kürtçenin lehçeleri tartışmasına dilbilimsel bir kalite getiriyor. Bu kitabıyla Malmîsanij Kürtçenin lehçelerine ilişkin hem fonetik hem de morfolojik bir temel kurarak tartışmaları bilimsel bir perspektife oturtuyor. Daha bundan 33 yıl önce Diyarbakır ve Erzincan Kırmanccası arasındaki ses dönüşmeleri üzerine çalışan Malmîsanij kitabın önsözünde “Kürtçe, değişik lehçelerden oluşan bir dil olarak ses değişimi bakımından hayli zengin bir malzeme sunar. Fakat bu konuda, Kürtçenin bu lehçelerini kapsayacak düzeyde yeterli çalışmalar yapılmamıştır. Yapılan çalışmalarda ise Kırmancca (Zazaca) ve Goranca (Hewrami) daha az incelenmiştir. Dolayısıyla sözü edilen lehçelerdeki ses değişimlerinin incelenmesi daha bir önem kazanmaktadır.”sözleriyle bunun önemine vurgu yapıyor.

Zazacanın Kürtçenin lehçesi olmadığını savunanların en çok kullandıkları “anlaşabilirlilik” kıstasına karşı Malmîsanij’in kitabı farklı bir bakış getirecek gibi duruyor. Kitabın ön sözünde bu durum "Dildeki ses değişmelerini ve bunların kurallarını bilmek, onun özelliklerini, lehçe ve ağızlarını daha iyi tanımak bakımından çok önemli bir yere sahiptir. Bu değişmeleri ve kurallarını tespit etmek de bu nedenle önemlidir. Çünkü sözcükler zaman ve mekânla birlikte öylesine değişime uğrarlar ki bazen bir sözcüğün yeni biçimi, ilk bakışta eski biçimiyle ilişkisiz gibi görünebilir. Hem diller arasında hem de aynı dilin lehçe ve ağızları arasındaki sözcük farklarının kaynaklarından biri de bu ses değişmeleridir.”şeklinde belirtiliyor.

Zazaca üzerine 1997’den bu yana büyük çalışmalar yapan Vate Çalışma Grubu’nun yayın organından çıkan kitap, Kürtçenin lehçeleri arasındaki ilişkiyi üç bölümde ele alıyor: 1-Seslerin Yer Değiştirmesi, 2- Ses Dönüşmeleri, 3- Ses Düşmesi ve Ses Türemeleri. Bu üç bölümde de sırayla Zazacanın; Kurmancca, Güney Kürtçesi (Soranca), Goranca (Hewrami) ilişkisi sözcükler üzerinden ele alındıktan sonra bu sefer de Zazaca konuşulan bölgelerdeki diyalekt-şive farklarına değinilmektedir. Bu anlamda Kırmancca ve Kurmancca arasındaki ses değişmeleri için bazı örnekleri şöyle sıralayabiliriz: pers: pirs (soru), ters: tirs (korku), berdene: birin (götürmek), merdene: mirin, namdar: navdar (tanınmış), name: nav(ad), va; ba (rüzgar), varan: baran (yağmur), hak: hêk (yumurta), halîn: hêlîn (yuva), la: lê (fakat). Sonuç itibariyle lehçe tartışmaları üzerine çalışanlar, Kürtçenin lehçeleri arasındaki ilişkiyi merak edenler ve Kürtçe kelime haznelerini geliştirmek isteyenler için Malmîsanij’in “Kürtçede Ses Değişimi” kitabının çok fonksiyonel olduğunu söyleyebiliriz.

M. Malmîsanij, Kürtçede Ses Değişimi, Vate Yayınevi, İstanbul, 2013, 170 sayfa