Yüksekova çölleşiyor mu?

Türkiye'nin önemli kuş gözlem alanı olan Nehil Sazlığı; Hakkari-Yüksekova ilçesindeki Zap Suyu'nun bir kolu olan Nehil Çayı'nın oluşturduğu, etrafı dağlarla çevrili taşkın bir ova niteliğindedir. Bu ovada yer alan bir çok küçük dere Nehil Çayı'na karışır. Nehil Çayı'nın taşkın alanı boyunca mevsimsel bataklıklar ile sulak çayırlar oluşur.

Ovanın büyük bir bölümü baharda taşkına maruz kalır. Burası flora ve fauna yönünden hayli zengindir.

Çevre bilimcilerinin tespitlerine göre buranın doğal dokusu bozulmak üzere.

Yüksekova Ovası 24900 ha,denizden yüksekliği 1925 m.dir.Hiç bir koruma planı olmayan ova; tatlı su bataklığı ve plato özelliklerindedir.

SULAK ALANIN KULLANILMA DURUMU

Geniş sulak çayırlarda yoğun olarak hayvancılık yapılmaktadır. Sazlık alanlarda saz kesimi yapılmaktadır. Ovada bulunan otlar biçilerek  hem ilçede hem de civar il ve ilçelerde hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.Sulak alanda avcılık da yapılmaktadır.

YAŞAYAN KUŞ TÜRLERİ

Burası  bir zamanlar kuluçkaya yatan bir çok kuş türüne ev sahipliği yapıyordu. Ovada yaşayan kuş türleri;çayır delicesi, toy, keklik, kaz, ördek, su tavuğu, leylek, şahin, erguvan, balıkçıl, martı, turna, kızıl akbaba, yılan kartalı, doğu atmacası, orman kartalı, kaya kartalı, doğan ve puhudur.

SULAK ALANI VE TARIMI OLUMSUZ  ETKİLEYEN FAKTÖRLER

KİRLİLİK:

Yüksekova ilçe merkezinin yoğun göç alması, alanda insan baskısını arttırmakla beraber evsel kirliliği de arttırmaktadır. Uzmanlara ise bu konuda duruma şöyle dikkat çekiyor  “Türkiye'deki sulak alanları tehdit eden faktörler arasında ilk sırada evsel ve endüstri tesislerinden kaynaklanan atık sular ile tarımda gübre ve pestisid kullanımı nedeniyle ortaya çıkan kirlilik geliyor.”

Yüksekova'daki sulak alanın kurumasında, tarlalara yer açmak için kurutmak, yoğun saz kesimi, otlatma gibi faktörler etkili olurken konut yapıma da habitatların tahribine neden oluyor.

SU REJİMİNE YAPILAN MÜDAHALELER:

Taşkınları önlemek amaçıyla DSİ tarafından 1993 yılında yapılan baraj sebebiyle 2095 ha.'lık alan kurumuştur.Yapılacak baraj (Dilimli Barajı) 65.5 hm3 su tutacak olup, 9142 ha. tarım alanın sulanması düşünülmüştür. Ancak barajın yapılması ile ovada yer alan sulak çayırlar ve bataklıklar kuruma tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır.

Yüksekova'da içme ve sulama suyu sağlamak amacıyla büyük miktarda su alımı ya da yer altından suların pompayla veya artezyen kuyuları ile çekilmesi su rejimine yapılan müdahaleler arasında yer alıyor.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: 

Belediye’nin ovada konut yapımını durdurması gerekmektedir. Rastgele ve plansız konut yapımının yol açtığı evsel kirliliğin önüne geçilmelidir. Ayrıca biran önce kimyasal atıkların arındırılması için arıtma tesisleri yapılmalı, kimyasal atıkların ovaya daha fazla zarar vermesi önlenmelidir. Bilinçsiz saz kesimi ve su temini için artezyen kuyularının açılması engellenmeli. Çiftçilere yönelik bilgilendirme amaçlı seminerler düzenlenmelidir.

DSİ tarafından yapılan drenaj çalışmaları yeniden gözden geçirilmelidir.

YÜKSEKOVA’DAKİ SULAK ALANIN KUŞ GÖZLEMCİLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ VE KATEGORİSİ

Çevre ve Orman Bakanlığı'nın hazırladığı bir çalışmaya göre Yüksekova Nehil Sazlığı özelliğine göre B3 kategorisine göre değerlendirilmektedir. B3 kategorisi “Korunma durumları olumlu,ancak popülasyonları Avrupa'da yoğunlaşmış türler.” Kriter ise “Alan,Avrupa Ölçeğinde Korunmada Öncelikli (SPEC KATEGORİ 4-Korunma Durumu olumlu,ancak Avrupa'da yoğunlaşmış) ve önemli kuş alanları yaklaşımı korunmasına uygun olan bir tür için ülkedeki en önemli “n” alandan biridir.

Hürriyet Gazetesi'nin 05.01.2005 tarihli sayısında yayınlanan bir habere göre “Çevre Bakanlığı, sulak alanlarda karşılaşılan sorunlara çözüm bulmak amacıyla 58 proje hazırladı. Toplam yatırım tutarının yaklaşık 1 milyar dolar olduğu belirtildi.

Bakanlık, Türkiye'nin tüm sulak alanlarında bir araştırma yaparak, bu alanlarda kullanım durumu, tehdit oluşturan faktörler ve su rejimine yapılan müdahaleleri belirledi. Bakanlık, bu kapsamda sulak alanlarda var olan  veya olası sorunlara önceden çözüm bulmak amacıyla 58 proje hazırladı .Projeler, kredi temini için Avrupa Yatırım Bankası ve diğer yabancı finans kuruluşlarına gönderilecek” deniliyor. Bu 58 projenin içinde Yüksekova (Nehil Sazlığı) da var.

KUŞLARIN YAŞAM ALANLARI TEHDİT ALTINDA

26 Nisan 2004 tarihli AA muhabirinin verdiği bilgilere göre “Doğa Derneği Önemli Kuş Alanları Sorumlusu Bahtiyar Kurt, Türkiye'deki 184 önemli kuş alanının (ÖKA), barajlar ve bilinçsiz tarımsal sulama nedeniyle tehdit altında olduğunu bildirdi.”diyor ve muhabir haberin devamında; “Bu kuşlar, doğal ortamları bozulduğu için bu bölgeden uzaklaşıyor veya ölüyor.”bilgisine yer veriyor. Bahtiyar Kurt’un AA muhabirine verdiği bilgilerden; 184 ÖKA (Önemli Kuş Alanları)'dan 51'i, etkili bir koruma çalışması yapılmadığı takdirde önümüzdeki 2 yıl içinde doğal özelliklerini kaybedecek. Bu alanların yüzde 78'i ise herhangi bir koruma statüsünden de yoksun olduğunu öğreniyoruz.

HAKKARİ'DEKİ ÇEVRECİLERİN ÇALIŞMALARI

Özellikle kıtalar arasında göç eden kuşların güzergahlarının en önemlilerinden biri olan Yüksekova Sazlık Kuş Cenneti, kuş gözlemi için uygun alanlar içinde gösteriliyor. Bu konuda Hakkarili ve çevreye duyarlı insanların yer aldığı Cilo Doğa Derneği de Hakkari'de doğal yapıdaki tahribatlar üzerine zaman zaman projeler hazırlar ve duyarlılığını dile getirir. Bunlardan biri de Yüksekova'daki Kuş Cenneti ile ilgili yaptığı çalışmadır.

Cilo Doğa Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve Hakkari Meslek Yüksek Okulu Müdürü Yrd. Doç. Dr. Tahir Yaşar; “Yüksekova İlçesi'nde bulunan 'Sazlık Kuş Cenneti'ni koruma altına almak için çalışma başlattık” dedi. Yüksekova'da, 45 kilometrekarelik sazlık alanda bulunan 500 değişik kuş türünün koruma altına alınmadığı için nesillerinin gün geçtikçe tükendiğini ifade eden Yaşar;

"Yüksekova bölgesi göç eden kuşların durak yeridir. Rusya'dan göç eden kuşlar, burada mola verdikten sonra Arabistan'a gidiyor. Dönüşleri de yine aynı güzergah üzerinde. Dünyanın en nadide kuşları olan pelikan, turna, flamingo buraya uğramaktadır. Sazlığın hem korunması hem de turizme kazandırılması lazım. Korunması halinde ilçeye de ekonomik güç katacaktır. Son yıllarda azalan sazlığın canlandırılması ile ilgili çalışmalar içerisindeyiz. Bu kuş cennetinde yeşil yabani ördek, küçük karabatak, küçük su çulluğu, sulluk, süleyman kuşu, kara akbaba, kumru, pullu leylek, karaçayak gibi birçok değişik kuş kuluçkaya yatmaktadır"diyor.

DSİ DRENAJI YÜKSEKOVA'YI ÇÖLLEŞTİRİYOR:

1993 Yılında DSİ tarafından  Dilimli Barajı'nın yapılması  için daha fazla sulama alanı açmak ve Nehil Çayı kenarında bulunan bazı köylere daha fazla tarım alanı açmak için ovaya yaptığı drenaj Yüksekova'yı çölleştiriyor.
Özellikle bataklık ve sulak olan Yüksekova ovası son yıllarda çölleşme belirtileri gösteriyor.

Toprağın çatlaması, kuruması ve dikenli bitkilerin ovada çoğalması ile ovanın çölleşme belirtileri ile karşı karşıya kaldığı söyleniyor.

Özelikle ovanın binlerce yıl oluşumunda meydana gelen doğal dengenin bozulması, artan çekirgelerin buğday ve yonca tarlalarını yok etmesi, hayvan hastalıklarının çoğalması,yine hayvanlar için  içilecek su bulunamaması ovada yaşayan çiftçileri canından bezdirdi.

Tarım ve hayvancılık konusunda uzman olan kişilerin verdiği bilgiye göre ovada DSİ tarafından  Nehil Suyu güzergahı ve ovanın sulak alanına açılan drenajın bir an önce gözden geçirilmesi ve kapatılması isteniyor.

Kapatılmaması halinde daha vahim durumların ortaya çıkması söz konusu olan bu duruma çiftçilerin Tarım Banklığı'na gönderilmek üzere imza toplanacağı ve toplanan imzaların bakanlığa göndererek durumu protesto edeceklerini belirtiyorlar.

Konuya il milletvekillerinin de el atmasını söyleyen çiftçiler “Milletvekillerimiz derhal bu konuları araştıracak uzman göndersinler, elimizde kalan tek geçim kaynağımız olan  tarım ve hayvancılık yok olmak üzere” diyorlar.

Hikmet Durna (Aksu Köyü-Çiftçi):

“Ovaya açılan drenajdan sonra yıldan yıla hayvanlarım için biçtiğim biçenek 3 bin bağ hasılattan 6 yüz bağa düştü. Hayvan hastalıkları ve çekirge istilasına uğradık.Zor durumdayız”

Ahmet Düzsöz (Gürdere Köyü-Çiftçi):

“Ovaya açılan drenajdan sonra biçtiğimiz otta azalma oldu,hastalıklar ve susuzluk başladı.”

Abdullah Düzsöz (Gürdere Köyü-Çiftçi):

“Hayvanlarımız hastalandı. Ovada hayvanlarımız içecek su bulamıyor. Perişan durumdayız. Sulama suyumuz da yok.”

Menaf Düzenci (Avcı):

“Nehil Suyu;Ovanın bataklık ve  sulak alanına DSİ'nin yaptığı drenajdan sonra ova tamamen kurumakla yüz yüze kalmıştır. Geçmişte kurutulan ova kısmında son baharda bile bataklık ve sulak alandan karşıya geçmek mümkün değildi. Buralarda sayısız kuş türleri vardı. Şimdi her taraf kurumuş, toprak çatlamış, değişik çiçeklerin, Nilüferlerin yetiştiği alanlarda artık dikenli bitkiler yetişiyor. Çok yazık oldu doğa güzelliğimiz tahrip edildi.”

Necip Çapraz - Senar Yıldız - Erkan Çapraz